در فضای پیچیده و پویا تجارت جهانی، قراردادهای صادرات و واردات باید به‌گونه‌ای تنظیم شوند که شفافیت کامل وجود داشته باشد تا از بروز سوءتفاهم‌ها و اختلافات جلوگیری شود. اینکوترمز (Incoterms) که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) تدوین شده، قواعد استاندارد و جهانی هستند که به طور مشخص نقش هر یک از طرفین معامله — خریدار و فروشنده — را در زمینه مسئولیت‌ها، هزینه‌ها و ریسک‌ها تعیین می‌کنند. انتخاب درست و درج صحیح اینکوترمز در متن قرارداد می‌تواند به موفقیت معامله کمک کند، زیرا یک اشتباه ساده در این بخش ممکن است زیان‌های مالی قابل توجهی به بار آورد.
چگونه اینکوترمز ۲۰۲۰ را به شکل استاندارد در قرارداد بنویسیم؟
برای اینکه قاعده انتخابی اینکوترمز به طور دقیق و قانونی در قرارداد شما قابل اجرا باشد، باید از یک فرمول مشخص و ثابت پیروی کنید که سه بخش اصلی دارد:
نام قاعده اینکوترمز (Rule Name)
از میان ۱۱ قاعده موجود اینکوترمز (مانند FOB، CIF، DAP، EXW و غیره)، باید دقیقاً یکی را انتخاب و ذکر کنید.
مشخص کردن محل تحویل (Named Place)
این قسمت بسیار مهم است و گاهی نادیده گرفته می‌شود. باید مکان دقیق تحویل کالا که در آن ریسک، هزینه یا مسئولیت‌ها منتقل می‌شود را با جزئیات بیان کنید؛ مثلاً نام بندر، انبار یا هر آدرس مشخص دیگری.
ذکر نسخه اینکوترمز (Version Year)
چون اینکوترمز هر ده سال یک بار به‌روزرسانی می‌شود (آخرین نسخه ۲۰۲۰ است)، لازم است نسخه دقیق و معتبر در قرارداد قید شود.
مراحل گام به گام نوشتن اینکوترمز در قرارداد
مرحله اول: تعیین نقطه انتقال ریسک و هزینه
قبل از درج قاعده، باید مشخص کنید کجا ریسک و هزینه‌ها از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود.
مثلاً در قاعده FOB، این انتقال هنگام عبور کالا از نرده کشتی در بندر مبدا انجام می‌شود. اما در DAP، این نقطه تحویل در محل مشخص شده در مقصد (مثلاً انبار خریدار) است.
مرحله دوم: ترکیب سه بخش اصلی
قاعده، محل تحویل و نسخه را در یک بند و به ترتیب ذکر کنید.
مثال:
EXW, Seller’s Warehouse, 123 Industrial St, Tehran, Iran, Incoterms 2020
FOB, Port of Jebel Ali, Dubai, Incoterms 2020
مرحله سوم: استفاده از زبان انگلیسی استاندارد
برای جلوگیری از ابهام و اختلاف در تفسیر، بهتر است بخش اینکوترمز به زبان انگلیسی و طبق استاندارد نوشته شود، حتی اگر قرارداد به زبان فارسی باشد.
نمونه‌های رایج نگارش اینکوترمز در قراردادها
قاعده اینکوترمز نمونه نوشتار توضیح وظیفه و محل تحویل
FOB (حمل دریایی) FOB, Port of Jebel Ali, Dubai, Incoterms 2020 فروشنده مسئول تحویل کالا روی عرشه کشتی در بندر جبل علی است و از همان لحظه ریسک به خریدار منتقل می‌شود.
CIF (حمل دریایی) CIF, Port of Hamburg, Germany, Incoterms 2020 فروشنده هزینه حمل و بیمه تا بندر هامبورگ را می‌پردازد اما ریسک در بندر مبدا منتقل می‌شود.
DAP (حمل هر نوع وسیله) DAP, Buyer’s Factory, Unit 5, London, UK, Incoterms 2020 فروشنده هزینه‌ها و ریسک را تا رسیدن کالا به کارخانه خریدار در لندن برعهده دارد.
CPT (حمل هر نوع وسیله) CPT, Madrid International Airport (MAD), Spain, Incoterms 2020 فروشنده هزینه حمل تا فرودگاه مادرید را می‌پردازد اما ریسک به محض تحویل کالا به حامل اول منتقل می‌شود.
نکات کلیدی برای جلوگیری از مشکلات و اختلافات
مشخص کردن دقیق محل تحویل
به جای نوشتن کلی مانند “FOB, Dubai”، باید دقیقاً محل (مثلاً بندر جبل علی) را ذکر کنید تا مشکلات مالی و حقوقی جلوگیری شود.
استفاده از نسخه به‌روز اینکوترمز
همیشه از آخرین نسخه موجود (Incoterms 2020) استفاده و در قرارداد ذکر کنید.
توجه به بیمه
در مواردی مثل CIP و CIF، فروشنده باید بیمه را تهیه کند ولی خریدار باید نوع پوشش بیمه را بررسی و در صورت نیاز درخواست افزایش پوشش داشته باشد.
انتخاب قاعده مناسب برای نوع حمل‌ونقل
- قاعده‌هایی مانند EXW، CPT، DAP برای حمل‌های زمینی، هوایی و چندوجهی مناسب‌اند؛ قواعد دریایی مانند FOB و CFR فقط برای حمل دریایی کاربرد دارند.
- توجه به اینکه اینکوترمز مالکیت کالا را مشخص نمی‌کند
- اینکوترمز فقط وظایف و ریسک‌ها را تعیین می‌کند؛ زمان انتقال مالکیت باید در بند جداگانه قرارداد مشخص شود.
